جَرثَقیل ابزاری یا ماشینی است که برای بلند کردن و جابهجایی بارهای سنگین مورد استفاده قرار می گیرد.
جرثقیل که با تغییر شکل حرکت دورانی به حرکت خط مستقیم و استفاده از خواص اهرمها میتواند با نیروی کم اجسام بسیار سنگین را بلند و جابجا کند، از قدیم مورد استفادهٔ بشر بوده و امروز استفاده و کاربرد آن بسیار بیشتر شده است.
اجزاء اصلی هر جرثقیل امروزی عبارت است از یک میلهٔ بلند که بر سر آن قرقره ای قرار گرفته است و انتهای آن به محوری استوار در بدنه ای متصل است و این محور بر پایه ای مستقر است و میتواند در حول خود حرکت دورانی انجام دهد. همچنین در هر جرثقیل یک طناب و چرخ بکار رفته است که سر طناب پس از امتداد در طول میله و گذشتن از قرقره آزاد میشود و با چنگکی که با آن متصل است میتواند بارها را بردارد و سر دیگر طناب به محور آن چرخ بسته شده است یعنی چرخی که با حرکت دورانی آن میتوان طناب را به حرکت درآورد و بار را بلند کرد. تا اینجا کار دستگاه فقط بلند کردن اجسام بود، ولی چون جابجایی یک جسم در نقطهٔ دیگر نیز از کارکرد های جرثقیل است، از این رو جرثقیل باید بتوان حول پایهٔ خود حرکت دورانی انجام دهد.برای این منظور پایه ای که میله به آن متصل است و اجزای جرثقیل به روی آن قرار دارد طوری ساخته شده که قابل چرخش در حول خود باشد. دستگاه جرثقیلها امروزه بر روی ارابههای با چرخ بدون زنجیره یا با زنجیره همانند تانکهای نظامی یا با چرخهای چون لوکوموتیو قرار دارد تا بتواند در انواع مسیرها حرکت کنند.